Scribendi Infinitum – Sonsuz Yazı

“Hayat, tıpkı ördekler gibidir. Yüzeyde sakindir, ama suyun altında sürekli çırpınır.”

Ördek Muhabbetleri (Orijinal adı: Duck Variations),   David Mamed tarafından 1972 yılında yazılmış tiyatro oyunudur.

Oyun, George ve Emil adında iki yaşlı adamın bir parkta oturup ördekleri seyrederken sohbet etmelerini konu alır. İlk fark edilen suyun üzerinde son derece sakin ve dengeli bir duruş sergileyen ördeklerin sakinliği koruyabilmek için suyun altında ölümüne bir çaba göstermeleridir.

Bu, Mamet’in insan anlayışının özlü bir simgesidir: Yüzeyde sükûnet, derinde çılgınca panik.  Su yüzeyindeki denge, insanın varoluş çabasını yansıtır.

Minimalizmin Gücü: Bir Bankta Evren Kurmak

Bütün oyun tek bir mekanda geçer. Bir park ortamında bankta oturup sohbet eden iki adam izleriz.  Ama Mamet, bu sınırlı çerçevede büyük bir insanlık panoraması çizer.

Park, gündelik sürekli kendini tekrar eden yaşamlarımızı simgeler. Vurgulanan esas ögeler gelip geçici insanlar, sessiz doğa, gözlem ve unutulmuşluktur.
Bu sade kurgu, seyircide bir Beckett hissi uyandırır:
“Hiçbir şey olmaz ama her şey hissedilir.”

Mamet’in tiyatrosu, eylemden çok söz koreografisi üzerine kuruludur. Minimalist ilkeden hareket edildiği için seyirci olarak oyuncuların temposunu, vurgularını ve nefes alışlarını bile anlamlandırabiliyoruz.

Gündelik Konuşmanın Trajedisi

Oyunda hiçbir olay yaşanmaz; hiçbir dramatik kırılma, hiçbir büyük itiraf yoktur. Sadece bir park bankında oturan iki yaşlı adam George ve Emil’in  ördekler üzerine uzayıp giden bir sohbeti konu edilir.
Bu oyun, Mamet’in diyalog anlayışının en sade, en damıtılmış hâlidir. Seyirci, iki adamın kelimelere tutunarak sessizliği bastırmaya çalıştığını hisseder. Bir anlamda, Ördek Muhabbetleri, “konuşma”nın insanı hayatta tutan son refleks olduğunu anlatır.

Mamet Dili: Gerçeklikten Daha Gerçek

Mamet tiyatrosu, “doğal konuşma”yı sahneye taşımaz; onu yapı bozuma uğratır. Ördek Muhabbetlerindeki diyaloglar, kesintili, tekrarlayıcı, zaman zaman izleyiciyi bıktıracak kadar  saçma bir ritimde ilerler.
Cümleler birbirine değmeden geçer, yanıtlar soruları ıskalar, fikirler bir yere varmaz.
Tam da bu kırık ritimle Mamet, karakterlerin iç dünyasındaki dağınıklığı sahneye yansıtır.

George kendinden emin, her şeyi bilen, doğayı çözdüğünü sanan bir figürdür. Emil ise onun sözlerinin altında kalır ama arada sezgisel bir bilgeliğe sahiptir.  

Mamet, karakterlerini bu dengesizlikte yakalar: insan, hiçbir zaman söylediği şeyin tam farkında değildir; yine de konuşmaktan vazgeçmez vazgeçemez. Konuşmak insanın çaresizliğine karşı kullanabileceği en son savunma mekanizmasıdır. Konuşmak, sessizliğin ağırlığını hafifletme çabasıdır. Bir anlamda, Ördek Muhabbetleri, “konuşma”nın insanı hayatta tutan son refleks olduğunu anlatır.

Mamet metinde yarattığı derinliği öylesine ustaca işler ki her seyircinin oyundan algılayabileceği kendi algı düzeyine göre katman katman derinleşebilir.  Mamet bu derinliği hiçbir zaman doğrudan söylemez. Seyirci olarak anlamı cümlelerin arasından çıkarırız.

Tek bir park bankı üzerinden geçmişin ağırlığı ve geleceğin umudu olmadan sadece şu anın sessizliğini duyumsarız. Mamet’in bu sade sahne kurgusu, parkı bir varoluş mekânına dönüştürür.

• Ördek, yaşamın metaforudur. Burada insan, tıpkı ördekler gibi “geçip giden” bir varlıktır.
• Suyun üstündeki denge → insanın görünürdeki sakinliği,  

• Altındaki çırpınış → içsel karmaşa, varoluşsal panik
• Göç etme arzusu → ölüm, geçicilik, yerini bulamama hali
• Ördeklerin göçü—- zamanın geçiciliğini ve ölümle barışma zorunluluğunu hatırlatır. Mamet bu döngüyü aynı zamanda “insanın nereye ait olduğunu bilmeden yaşaması”nın alegorisi olarak da işler.
• Sürü düzeni—- toplumsal hiyerarşinin karikatürüdür.
• George’un ördek sürüsünü “düzenli bir topluluk” olarak anlatması, aslında insanın kontrol etme ve anlam yükleme çabasını gösterir.
• Emil’in sürekli sorular sorması—- o düzenin kırılganlığını açığa çıkarır.
• Parkın dinginliği—- konuşmaların huzursuzluğuna tezat oluşturur.

 Mizahın Arkasındaki Melankoli

Mamet oyunlarında trajedinin ambalajlanıp seyirciye sunulmasında ince bir ironi ile mizahın gücünü kullanıyor.

Ördek Muhabbetlerinde seyirci olarak zaman zaman   karakterlerin saçmalıklarına, bilgiçliklerine, inatlarına gülüp geçeriz ama bir anda fark ederiz ki George ve Emil ördeklerin “nasıl yaşadıkları” üzerinden tartışırken, aslında kendi ölümlülüklerini konuşurlar.
Bu adamlar ördeklerden söz ederken aslında yalnızlıktan, yaşlılıktan, ölümden bahsederler. Ve başından beri bu iki yaşlı adamın ciddiye almadığımız gülüp geçtiğimiz konuşmaları yerini hüzne bırakır.

Mamet’in geçişlerinin hiçbir şekilde didaktik olmaması metnin ayrı bir başarısıdır. İzlerken farkına varmadan kendi konuşmalarımızdaki boşluğu, kendi hayatlarımızdaki ördekleri düşünürüz.

Tiyatroda “Küçük” Olanın Direnci

Ördek Muhabbetleri, büyük olayların değil, küçük insanın tiyatrosudur.
Sahnede sürekli bir devinim yoktur ama alt metinde derin bir varoluş hareketi sürer. Ördek Muhabbetleri, büyük fikirleri değil, küçük sesleri seyircinin gözü önüne taşır.
Oyunda insanın “konuşma”ya mahkûmiyeti anlatılırken, aynı zamanda bu mahkûmiyetin içinde ölüme karşı çaresiz bir direniş buluruz.
Tıpkı ördekler gibi, biz de batmamak için sürekli çırpınır, konuşur, anlam üretmeye çabalarız.

Mamet bu güçlü minimalist metinle  bir park bankında oturup konuşan iki yaşlı adam üzerinden insanlığın tüm trajedisini sahneye taşırken aynı zamanda  tiyatronun yalnızca eylemle değil, düşünceyle de var olabileceğini hatırlatır.

Füsun Esen Günaydın